Obumarłe drzewa tętnią życiem
Oznakowanie drzew martwych jako „świadków”
Martwe drzewa, choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się nieprzydatne, pełnią niezwykle istotną rolę w ekosystemie. Coraz częściej możemy zaobserwować tabliczki oznaczające martwe drzewo jako „świadka”. Gdy drzewo było świadkiem historii albo spełnia inne warunki, m.in. ma spróchniały pień, okazałe rozmiary lub jest cennym gatunkiem bądź odmianą, a stwarza zagrożenie, to dla bezpieczeństwa ratowany jest pień, a wycinana jest jedynie korona. Można również zastosować inną technikę niż tradycyjna w celu uzyskania w pełni naturalnego wyglądu pnia i efektu „samodzielnego złamania”.
W miastach, gdzie beton i asfalt dominują w krajobrazie, każde pozostawione martwe drzewo staje się cennym siedliskiem, również dla zagrożonych gatunków.
Dlaczego oznacza się drzewa martwe?
Oznakowanie drzew jako martwych wynika z kilku istotnych powodów związanych z bezpieczeństwem publicznym, ochroną przyrody i zarządzaniem zielenią miejską. Martwe drzewa mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, szczególnie w miejscach o dużym ruchu pieszym czy przy drogach. Jednocześnie pozostawienie martwych drzew jest korzystne dla bioróżnorodności. Dlatego właśnie tabliczki są stosowane, aby wyjaśnić mieszkańcom, dlaczego drzewo, które wydaje się obumarłe, wciąż pozostaje na miejscu.
Kluczowe powody oznaczania drzew
-
Bezpieczeństwo publiczne – tabliczki ostrzegają przed możliwym zagrożeniem związanym z obumarłymi drzewami, które mogą upaść. Jednak drzewa-świadkowie nie powinny stwarzać zagrożenia, dlatego starannie wybieramy miejsca, w których pozostaną. Przede wszystkim powierzchnia zieleni wokół nasady pnia musi być na tyle duża, by w sytuacji, gdy drzewo zacznie się starzeć czy kruszyć, nie stanowiło zagrożenia dla ludzi czy mienia.
-
Edukacja i świadomość ekologiczna – informacja na tabliczkach pomaga zwiększyć świadomość ekologiczną i edukować mieszkańców na temat korzyści płynących z martwych drzew.
-
Zachowanie naturalnych siedlisk – martwe drzewa są domem dla wielu gatunków zwierząt i roślin, co wspiera bioróżnorodność.
Rola martwych drzew w ekosystemie miejskim
Martwe drzewa w środowisku miejskim pełnią wiele funkcji, które często są pomijane, a mają ogromne znaczenie dla przestrzeni publicznej:
▸ przyrodniczą, np. jako siedlisko lub miejsca schronienia dla różnych organizmów (powstające zarówno w drodze naturalnych procesów, jak i po dodatkowych zabiegach sprzyjających ich tworzeniu), przyczyniając się do zwiększania różnorodności biologicznej, czy przez wzbogacanie gleby w efekcie powolnego rozkładu;
▸ ekosystemową – w tym związanie CO₂ (zarówno w samym drewnie, jak też – w efekcie procesów rozkładu – docelowo w glebie) czy przyczynianie się do retencji wody;
▸ kulturową – np. stojące zamarłe pomniki przyrody lub inne drzewa ważne historycznie lub społecznie;
▸ architektoniczne i ozdobne – martwe drewno może być wykorzystywane jako element kompozycji roślinnej czy małej architektury, np. leżące pnie mogą służyć jako siedziska, po drobnych obróbkach jako stojaki na rowery, po większych – jako rzeźby ogrodowe;
▸ rekreacyjną – zastosowanie na placach zabaw lub w miejscach rekreacji jako wzbogacenie urządzeń zabawowych czy miejsca odpoczynku;
▸ edukacyjną – szczególnie w połączeniu z funkcją przyrodniczą; martwe drewno może być wykorzystywane do budowania świadomości ekologicznej i postaw prośrodowiskowych społeczeństwa.
(wg Standardy utrzymania terenów zieleni w miastach, DRUGIE ŻYCIE DRZEWA. Fundacja Sendzimira 2022).
Korzyści dla bioróżnorodności i ekosystemu
Pozostawienie martwych drzew w miastach wspiera bioróżnorodność, co ma kluczowe znaczenie dla zdrowia ekosystemu miejskiego. Obecność martwego drewna wpływa na stabilność lokalnych populacji fauny i flory, wspomagając naturalne procesy i przyczyniając się do równowagi ekologicznej. Martwe drzewo może stać się:
-
Miejscem do gniazdowania – obumarłe drzewa są miejscem lęgowym dla ptaków, które budują w nich gniazda, szczególnie sikory, sowy i dzięcioły. To szczególnie ważne w miastach, gdzie brakuje naturalnych przestrzeni do gniazdowania.
-
Miejscem schronienia, również dla ssaków, np. nietoperze i wiewiórki, często wybierają martwe drzewa jako schronienia, a gady wykorzystują wypróchniałe pnie do bezpiecznego zimowego snu.
-
Zasobem dla owadów – martwe drewno jest siedliskiem wielu owadów, które odgrywają kluczową rolę w ekosystemie, będąc jednocześnie pokarmem dla innych gatunków. Wiele z nich to gatunki rzadko występujące i zagrożone, np. pachnica dębowa.
-
Miejscem żerowania i rozrodu – martwe drzewa są zasiedlane przez zwierzęta owadożerne, nietoperze, gryzonie i małe drapieżniki.
-
Wsparciem dla grzybów i bakterii – proces rozkładu drewna sprzyja rozwojowi grzybów i bakterii, które wspomagają naturalne cykle regeneracyjne gleby.
-
Zasobem dla roślin – substancje zgromadzone w tkankach zamarłych drzew tworzą sprzyjające warunki dla rozwoju roślin, które preferują żyzne i wilgotne środowisko. Należą do nich na przykład bluszczyk kurdybanek, paprotka zwyczajna oraz szczawik zajęczy.
Wnioski i przyszłość praktyki oznakowywania drzew
Praktyka oznakowywania martwych drzew odgrywa ważną rolę w zarządzaniu przestrzenią zieloną i ma pozytywny wpływ na ekosystemy miejskie. Dzięki takiemu podejściu możemy wspierać bioróżnorodność, jednocześnie dbając o bezpieczeństwo mieszkańców. Jest to przykład na to, jak proste działania mogą wspierać cele ekologiczne i edukacyjne, jednocześnie zwiększając zrozumienie społeczne dla zachowania naturalnych elementów w przestrzeni miejskiej.
Pozostawienie martwych drzew w mieście może zatem stanowić element zrównoważonej polityki ekologicznej, którą warto rozwijać i promować wśród społeczeństwa.
Na zdjęciach drzewa – „świadkowie” na ulicy Pomorskiej w Gdańsku. Widać, jak z jednego z nich wyrasta młode drzewo; świadczy to o mocy natury. Pozostawianie kolejnych egzemplarzy martwych drzew lub ich fragmentów w przestrzeni miejskiej to dosłowne dawanie drzewom „drugiego życia”. Co ciekawe, drzewa te pamiętam sprzed wielu lat, były to wierzby (Salix sp.), wyrastające nowe drzewo to jesion (Fraxinus sp.). Okazuje się, że drzewo dało schronienie nasionku innego gatunku.
